İlm- İ İlâhî-i Tabîî
İlm-i İlâhî-i Tabîî’nin dört farklı alfabeyle birlikte neşriyle, Türkiye’deki yayıncılık tarihinde bir ilke imza atıldığı ifade edilebilir. Eser, sadece bu vasfıyla bile oldukça ayrıcalıklı bir konumdadır. İçeriği ise klasik metafiziğin en üst konusu olan “Allah” hakkında düşünmeye hasredilmiştir.
“İlm-i ilâhî-i tabîî”, günümüz Türkçesindeki doğal teoloji tabirinin karşılığıdır: Tabiat üzerinden, tabiatın ötesine doğru giden bir felsefe faaliyetidir. Herkesin paylaştığı gözlemlere ve sezgilere dayanarak, tabiatın sunduğu delillerle Tanrı hakkında düşünmektir.
Kitabın yazarı, Amerikalı George F. Herrick, elli yıl Osmanlı İstanbulu’nda yaşamış bir isim. “Giriş” kısmında yer alan hayat hikayesi, Osmanlı’nın 1859-1911 aralığını çok farklı bir gözle anlamayı mümkün kılmaktadır. Haliyle, okuru her açıdan meraklı bir okuma serüveninin beklediği söylenebilir.
Gençler İçin Doğal İlahiyat | Yani Yaradıcının Varlığına Mahlukattan İspatlar
Günümüz Türkçesindeki doğal ilahiyât kavramı, “natural theology”nin yeni bir karşılığıdır. Bu ifade de İngiliz felsefeci ve ilahiyâtçı William Paley’nin (ö.1805) kaleme aldığı Natural Theology (1802) adlı kitaptan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır.
Eserinin tam adı, doğal ilahiyâtın ne olduğunu da izah eder bir yapıdadır: Doğal İlahiyât yani Yaradıcı’nın Varlığına Mahlukâttan İspatlar. Bu eser her yönüyle ilginç bir metin: Paley’nin ölümünün üzerinden henüz kırk yıl geçmeden, aynı başlıkla bir eserin Türkçede yer alması; Amerika’da basılmasının ardından on yıl içinde İzmir’de çevrilerek yayınlanması; 1800’lerin başlangıcı için oldukça etkileyici. Modern din felsefesi literatürünü azıcık bile olsa bilenler için durum, fazlasıyla böyledir. Öte yandan bu çalışma tarihsel muhteva olarak da bir hazine değerinde: Zira kitapta kullanılan bilimsel materyal, kitabın bilimsel terminolojisi, eğitim felsefesi vb. Türkçenin ilkleri mahiyetindedir.
Bu yönüyle Doğal İlahiyât ile birlikte Tanzimat ve II. Meşrutiyet aralığına dair yapılan birçok tarihsel tespitin yenilenmesi gerekecek.
